فاطمه (س) دختر پیامبر اسلام و خدیجه کبری(س)، همسر امیرالمومنین(ع) و یکی از پنج تن آل عبا (اصحاب کساء) است. او نزد شیعیانِ دوازده امامی یکی از چهارده معصوم است و امام دوم و سوم شیعیان و زینب(س) از فرزندان اویند. بَتول و سیدة نساء العالمین از کنیه‌ها و اُمّ‌اَبیها از جمله القاب حضرت فاطمه(س) است. فاطمه، تنها زن همراه پیامبر(ص) در روز مباهله با مسیحیان نجران بود.

وی در ماجرای سقیفه ضمن مخالفت با اقدام شورای سقیفه، خلافت ابوبکر را غاصبانه خواند و با او بیعت نکرد. او در جریان غصب فدک و دفاع از خلافت امام علی(ع) خطبه‌ای خواند که به خطبه فدکیه معروف است. فاطمه(س) اندکی پس از رحلت پیامبر(ص) و در جریان هجوم موافقان خلافت ابوبکر به خانه‌اش، آسیب دید، در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی در روز 3جمادی‌الثانی سال 11هجری قمری در مدینه به شهادت رسید. پیکر فاطمه(س) به سفارش خودش شبانه و مخفیانه دفن شد و قبرش هیچ‌گاه مشخص نشد.

سوره کوثر، آیه تطهیر، آیه مودت و آیه اطعام و احادیثی چون حدیث بِضعه و حدیث لولاک در شأن و فضیلت فاطمه نازل و نقل شده‌اند. در روایات آمده است پیامبر(ص) فاطمه را برترین زن در دو عالم معرفی کرده و خشم و خشنودی او را خشم و خشنودی خداوند دانسته است. تسبیحات حضرت زهرا تسبیحی است که پیامبر(ص) به فاطمه آموخت و مصحف فاطمه (س) کتابی است شامل سخنانی که فرشته الهی به فاطمه الهام کرده و امام علی(ع) آنها را نوشته است. این صحیفه در دست امامان بوده و هم‌اکنون در دست امام زمان است.

شیعیانْ فاطمه(س) را الگوی خود می‌دانند و در سالروز شهادت وی که به ایام فاطمیه مشهور است، عزاداری می‌کنند. همچنین در ایران سالروز ولادت فاطمه(س) (بیستم جمادی الثانی)، روز زن و مادر نامگذاری شده و نام فاطمه و زهرا جزو بیشترین نام‌ها برای دختران‌اند.

محتویات

 1نام و نسب

2زندگی‌نامه

2.1در مکه

2.2ازدواج

2.3فرزندان

2.4وقایع پایان زندگی

3سلوک فردی و خانوادگی

4مشارکت‌ها و مواضع سیاسی

4.1مخالفت با تصمیم شورای سقیفه

4.2ماجرای فدک و خطبه فدکیه

4.3همکاری با تحصن‌کنندگان مخالف ابوبکر

4.4واقعه هجوم به خانه

4.5نپذیرفتن درخواست ابوبکر و عمر

5شهادت، تشییع، تدفین

5.1محل دفن

6عصمت

7فضائل

8میراث معنوی

9فاطمه در ادبیات و فرهنگ شیعه

9.1ادبیات و شعر فاطمی

9.2تأثیرپذیری دولت‌های شیعی از فاطمه(س)

10کتابشناسی فاطمی

11جستارهای وابسته

12مطالعه بیشتر

13پانویس

14منابع

نام و نسب

فاطمه دختر پیامبر اسلام محمد بن عبدالله و خَدیجَه بنت خُوَیلد است. برای فاطمه(س) القاب متعددی یاد شده است که تعداد آنها در حدود 30لقب است. پژوهشگران بر این باورند هر کدام از این القاب بیانگر یک ویژگی یا خصوصیت رفتاری فاطمه بوده است. زهرا، صدّیقه، مُحَدَّثه، بَتول، سیدة نساء العالمین، منصوره، طاهره، مطهره، زَکیه، مبارکه، راضیه، مرضیه از مشهورترین القاب فاطمه‌اند.

برای فاطمه(س) چند کُنیه گفته شده است: اُمّ‌اَبیها، اُم‌الائمه، ام‌الحسن، ام‌الحسین و ام‌المحسن.

همچنین ببینید: القاب حضرت فاطمه(س)

زندگی‌نامه

گاهشمار زندگی حضرت فاطمه(س)

20جمادی‌الثانی سال5بعثت   تولد

10رمضان سال 10بعثت    وفات مادرش خدیجه

اواخر صفر 2ق.    عقد فاطمه با علی بن ابی طالب(ع)

1ذی‌الحجه 2ق.    ازدواج و رفتن به خانه امیر المومنین(ع)

15رمضان 3ق.    تولد نخستین فرزند: امام حسن(ع)

7شوال 3ق.        حضور در محل غزوه احد برای درمان جراحت‌های پیامبر(ص) 

3شعبان 4ق.        تولد امام حسین(ع)

5جمادی‌الاول 5ق یا 6ق.    تولد زینب(س)

سال 6ق. تولد ام‌کلثوم

سال 7ق.؟            بخشیدن فدک به فاطمه(س) از سوی پیامبر(ص)

24ذی‌الحجه 9ق.  حضور در مباهله

28صفر یا 12ربیع‌الاول 11ق.        رحلت پیامبر(ص)

ربیع الاول 11ق.   مصادره فدک به دستور ابوبکر

ربیع الاول 11ق.   خواندن خطبه فدکیه در مسجد پیامبر

ربیع الاول 11ق.   ساختن بیت الاحزان در بقیع توسط امام علی(ع) برای عزاداری فاطمه در فراق پدر

ربیع الثانی 11ق.   هجوم به خانه فاطمه و آتش زدن در و سقط شدن محسن بن علی

13جمادی‌الاول یا 3جمادی‌الثانی 11ق.           شهادت

فاطمه(س) چهارمین و به نقلی پنجمین فرزند پیامبر(ص) است و مادرش نخستین همسر پیامبر. به اتفاق مورخان، فاطمه در مکه و در منزل خدیجه در زُقاق العطارین و زُقاق الحجر در نزدیکی مسعی به دنیا آمد.[16] در منابع شیعه تاریخ تولد فاطمه(س) بیستم جمادی‌الثانی ذکر شده است.

درباره سال تولد وی چهار دیدگاه مطرح شده است:

 سال پنجم بعثت: بر اساس دیدگاه رایج شیعه زمان تولد فاطمه(س) پنج سال پس از بعثت بوده است.

سال نخست بعثت: یعقوبی شهادت فاطمه(س) را در بیست و سه سالگی دانسته‌ است که بر اساس آن، سال تولد ایشان سال نخست بعثت است.

سال دوم بعثت: شیخ مفید و کفعمی این دیدگاه را انتخاب کرده‌اند.

پنج سال قبل از بعثت: بر اساس دیدگاه رایج در اهل‌سنت فاطمه پنج سال پیش از مبعث به دنیا آمده است.

در مکه

نبود گزارش‌های مفصل تاریخی درباره دوران زندگی فاطمه در مکه، شناخت این دوره را با مشکل مواجه کرده است. با این حال مهم‌ترین وقایع و حوادثی که با دوره کودکی وی مرتبط است عبارت‌اند از:

فشارهای اقتصادی و اجتماعی قریش: پس از آغاز دعوت آشکار پیامبر، سران قریش و دیگر مشرکان با وی مخالفت کردند و همواره به او آزار و اذیت می‌رساندند. آنان پیامبر و بنی‌هاشم و طرفداران وی را در شعب ابی‌طالب در محاصره اقتصادی و اجتماعی قرار دادند. سه سال از دوران زندگی فاطمه نیز با این فشارها همراه بود.

از دست دادن مادر: پس از چندماه خروج پیامبر و بنی‌هاشم از محاصره اقتصادی و اجتماعی در سال 10بعثت، فاطمه(س) مادر خود خدیجه(س) را از دست داد. در همین سال ابوطالب عموی پیامبر نیز که حامی وی در برابر فشارهای قریش بود درگذشت.

تصمیم بر قتل پیامبر: یکی از حوادثی که فاطمه در دوران کودکی با آن مواجه شد پیمان قریش بر قتل پیامبر بود. بر اساس گزارش برخی از منابع اهل‌سنت، فاطمه از خبر جمع‌شدن قریش در حِجر اسماعیل و سوگند آنان بر قتل پیامبر مطلع شد و در حالی که می‌گریست نزد پیامبر رفت و ایشان را از این تصمیم مطلع کرد.

خروج از مکه و هجرت به مدینه: پس از خروج شبانه پیامبر از مکه و هجرت به مدینه، فاطمه به همراه علی(ع) و برخی از زنان از مکه به مدینه رفت. در طول مسیر مشرکان قریش فاطمه و همراهانش را تهدید کردند تا آنجا که نبردی میان علی(ع) و ابوسفیان درگرفت که در نهایت منجر به ناکامی قریش از بازگرداندن علی و همراهانش به مکه شد.