بدون تردید، علوم حضرات معصومین علیهم السلام اکتسابی نیست و آنچه از ذهن شفاف و نورانی آن بزرگواران انعکاس می‏یابد، اشعه‏هایی از انوار الهی است که از پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله تا معصوم ‏چهاردهم امام زمان(عج) نسلی بعد از نسل، به یادگار مانده و زمینیان را بهره‏مند ساخته است.

اگر غیر از این بود، می‏بایست علوم آنها مقطعی و زودگذر باشد و جز در عصر خویش، کاربردی آن هم در همه ‏زمینه‏ها، بدون کمترین تخلف نداشته باشد و در برخورد با شخصیت‏های علمی هم عصر خود و عالمان قرون بعد، منفعل گردد.

جستجوی مفصل این نکته را به عهده خوانندگان محترم گذاشته و تنها مناظره زیر را که به علم پزشکی امام صادق علیه السلام اشاره‏ دارد، نقل به مضمون می‏کنیم.

روزی امام صادق علیه السلام به مجلس منصور دوانیقی وارد شد. طبیب هندی ‏کنار خلیفه نشسته بود. او کتاب‎هایی را که در موضوع «علم طب‏» نگاشته شده بود، برای خلیفه می‏خواند تا ضمن سرگرم ساختن او بر معلومات خلیفه بیفزاید.

امام صادق علیه السلام در گوشه‏ی مجلس نشست. بارانی از هیبت و ابهت از چهره حضرت می‏بارید. مدتی گذشت. هنگامی که طبیب از خواندن کتاب‎ها فارغ شد، نگاه‏اش به امام صادق علیه السلام دوخته شد. لحظاتی مشغول‏ تماشای سیمای حضرت شد. ابهت و صلابت امام تنش را لرزاند. نگاه‏اش‏ را به سوی خلیفه برگرداند و با این سؤال سکوت را شکست:

- این مرد کیست؟
- او عالم آل محمد(صلی الله علیه و آله) است.
- آیا میل دارد از اندوخته‏های علمی من بهره‏مند گردد؟

نگاه خلیفه روی امام قرار گرفت. قبل از این که چیزی بگوید،امام لب به سخن گشود: نه!

طبیب که از پاسخ امام شگفتش زده بود، پرسید: چرا؟

- چون بهتر از آنچه تو داری، در اختیار دارم.
- چه چیز در اختیار داری؟
- گرمی را با سردی معالجه می‏کنم و سردی را با گرمی، رطوبت را با خشکی درمان می‏کنم و خشکی را با رطوبت و آنچه را که پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) فرموده به کار می‏بندم و نتیجه کار را به خداوند وامی‏گذارم.

سپس به سخن جدش رسول الله اشاره کرده، افزود: «معده خانه ‏هر بیماری و پرهیز، سر هر درمان است.»

طبیب هندی برای این که سخنان امام را سبک جلوه دهد، پرسید: مگر طب غیر از این‏ها است که گفتی؟! امام فرمود: گمان می‏کنی من مثل تو این‏ها را از کتاب‎های طبی آموخته‏ام؟!

- حتما، غیر از این، راهی برای فراگیری علم طب وجود ندارد.
- نه، به خدا سوگند، جز از خداوند، از دیگری نیاموخته‏ام. اکنون ‏بگو کدام یک از من و تو در علم طب داناتریم؟
- کار من طبابت است و حتما در طب از شما عالم‏ترم.
- پس لطفا به سوال‎هایم پاسخ گویید.
- بپرسید.

- چرا سر آدمی یک پارچه نیست و از قطعات مختلف به وجود آمده ‏است؟ نمی‏دانم.

- چرا پیشانی مانند سر انسان از مو پوشیده نیست؟ نمی‏دانم.

- چرا بر روی پیشانی خطوط مختلفی نقش بسته است؟ نمی‏دانم.

- چرا ابروها در بالای دیدگان انسان قرار گرفته است؟ نمی‏دانم.

- چرا چشم‎های انسان به شکل لوزی ساخته شده است؟ نمی‏دانم.

- چرا بینی میان دو چشم قرار گرفته است؟ نمی‏دانم.

- چرا سوراخ‎های بینی در زیر آن خلق شده است؟ نمی‏دانم.

- چرا لب فوقانی و سبیل در قسمت ‏بالای دهان آفریده شده است؟ نمی‏دانم.

- چرا دندان‎های جلو، تیز و دندان‎های آسیاب، پهن و دندان‎های ‏انیاب (نیش)، دراز آفریده شده است؟ نمی‏دانم.

- چرا کف دست و پا، مو ندارد؟ نمی‏دانم.

- چرا مرد ریش دارد ولی زن فاقد ریش است؟ نمی‏دانم.

- چرا ناخن و موهای سر انسان روح ندارند؟ نمی‏دانم.

- چرا قلب، صنوبری شکل آفریده شده است؟ نمی‏دانم.

- چرا ریه در دو قسمت آفریده شده و در جای خود متحرک است؟ نمی‏دانم.

- چرا کلیه‏ها مانند لوبیا خلق شده‏اند؟ نمی‏دانم.

- چرا کاسه زانوها رو به جلو قرار دارد؟ نمی‏دانم.

- چرا میان کف پا، گود است و با زمین تماس ندارد؟ نمی‏دانم.

- ای طبیب هندی! ولی من به فضل خداوند، به حکمت و پاسخ این ‏سوال‎ها آگاه‏ام. طبیب که چاره‏ای جز تسلیم شدن نداشت، گفت: پاسخ‎ها را بگویید تا بهره‏مند گردم. آنگاه امام به ترتیب به یکایک سوال‎های مطرح شده، چنین پاسخ‏ گفتند:

- به این جهت ‏سر از قطعات مختلف تشکیل شده و شکاف‎هایی برایش ‏قرار داده شده است تا صداع (سردرد) آن را نیازارد.

- خداوند مو را بالای سر رویانده تا به وسیله آن روغن لازم به ‏مغز برسد و بخار مغز از طریق موها خارج شود. همین طور، پوششی ‏برای سرما و گرما باشد. ولی در پیشانی مو نیافریده تا چشم‏ها مزاحمی نداشته باشند و بتوانند به راحتی نور بگیرند.

- ابروها را بالای چشم قرار داد تا به اندازه کافی به چشم‏ها نور برسد و نیز از رسیدن نور زیاد جلوگیری کند. چون زیادی نور، چشم‏ را آزار داده و زمینه معیوب شدن آن را فراهم می‏سازد.

- چشم‏ها به شکل لوزی آفریده شده تا داروهایی که با سرمه ‏استعمال می‏شود، به آسانی وارد چشم شده، چرک و مرض به آسانی از آن به وسیله اشک خارج شود.

- به این جهت ‏بینی را میان دو چشم قرار داده است که بینی نور را به دو قسمت مساوی تقسیم می‏کند تا نور به طور اعتدال به ‏چشم‏ها برسد.

- سوراخ‎های بینی را در پایین آن آفریده تا چرک‏های انباشته شده‏ در مغز از این سوراخ‎ها بیرون شده و بوهای معطر که به وسیله هوا متصاعد می‏گردد، از آن، بالا رود.

- لب و سبیل را به این جهت روی دهان قرار داده است تا از ورود کثافات دماغ به داخل دهان جلوگیری کند. و نیز مانع آلوده شدن ‏خوراکی‏ها گردد.

- دندان‎های جلو را تیزتر آفریده تا غذا را قطعه قطعه سازند.

- دندان‎های آسیاب را پهن خلق کرده تا غذا به‏ وسیله آنها کوبیده و نرم گردند. دندان‎های انیاب را درازتر آفریده تا میان دندان‎های ‏آسیاب و دندان‎های پیشین، چون ستونی استوار باشند.

- کف دست و پاها مو ندارند تا بتوانیم اشیاء را به ‏وسیله آنها لمس نموده، از قوه لامسه به اندازه کافی استفاده نماییم.

- برای مرد ریش قرار داده تا به پوشاندن صورت محتاج نباشد و نیز از زن بازشناخته گردد.

- به مو و ناخن‏های تن انسان روح نداده تا چیدن و بریدن آنها دردآور و ناراحت کننده نباشد.

- قلب، صنوبری شکل آفریده شده است تا هنگام آویختگی، نوک‏ باریکش وارد ریه شده و از نسیم آن خنک گردد و نیز مغز سر از حرارت آن آسیب نبیند.

- ریه را در دو قسمت آفریده تا قلب میان فشارهای آن دو (هنگام ‏باز و بسته شدن) داخل شده و هوا بگیرد.

- کلیه‏ها مانند لوبیا ساخته شده‏اند، برای این که «منی‏» از کلیه‏ها قطره قطره به سمت مثانه می‏چکد. اگر کلیه‏ها کروی و یا به ‏شکل چهارگوش بودند، قطرات منی که همواره در حال انبساط و انقباضند، به یکدیگر برخورد کرده و در نتیجه هنگام خروج، موجب‏ التذاذ نمی‏شدند.

- این که کاسه زانوها به سمت جلو قرار گرفته، به این جهت است‏ که انسان رو به جلو حرکت می‏کند. سنگینی بدن انسان رو به جلو است. وقتی زانوها به عقب خم شوند، تعادل انسان حفظ شده، راه‏ رفتن و حرکات انسان ناموزون و لرزان نمی‏شود.

- این که کف پاها را گود و قوسی‏مانند، خلق کرده به این جهت است‏ که تمام کف ‏پاها با زمین تماس پیدا نکند. زیرا اگر تمام کف پاها به زمین تماس پیدا کند، پا، چشم و اعصاب صدمه می‏بینند.

طبیب که تاکنون سکوت کرده و به سخنان امام گوش می‏داد، با تعجب ‏پرسید: این‏ها را از کجا می‏دانی؟!

امام پاسخ داد: از پدرانم فراگرفته‏ام؛ پدرانم از رسول‏ خدا(صلی الله علیه و آله) آموخته‏اند؛ رسول ‏خدا از جبرئیل و جبرئیل از خداوند متعال فرا گرفته است.

طبیب هندی که چنین شخصیت علمی را در عمرش ندیده بود، به فکر فرو رفت. آنگاه در حالی که محو تماشای سیمای امام بود، چنین لب ‏به سخن گشود: تصدیق می‏کنم و شهادت می‏دهم که جز خدای یگانه، خدایی نیست و محمد(ص) فرستاده اوست. به خدا سوگند، تاکنون کسی را در طب، عالم‏تر از تو ندیده‏ام.(1)

پی‏نوشت:
1- طب الصادق، تحقیق علامه عسکری، ص 21، به نقل از بحارالانوار، ج 14، ص 478/ مناظرات علمی بین شیعه و سنی، ص 98، به نقل از طب‏الصادق، محمدعلی خلیلی، ص 64.