احادیث فضیلت عقل

عقل


1. قال الامام الصادق - علیه السّلام - : (العقل) ما عُبَدِ بِهِ الرّحمن و اکتُسِبَ بِهِ الجَنان ... .

«اصول کافی، ج 1، ص 11»

امام صادق - علیه السّلام - فرمود: (عقل) چیزی است که به وسیله‏ ی آن خدای بخشنده بندگی می شود و بهشت به واسطه‏ ی آن بدست می آید.




2. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : قُسِّمَ العَقلُ عَلی ثَلالَةِ اَجزاء فَمَن کانَت فیه کَمُلَ عَقلُهُ وَ مَن لم تَکُن فیهِ فَلا عَقلَ لَهُ: حُسنُ المَعرِفَةِ بِاللهِ عَزَّوَجلَّ وَ حُسنُ الطّاعَةِ لَهُ وَ حُسنُ الصَّبرِ عَلی اَمرِهِ.

«بحارالانوار، ج 1، ص 106»

رسول خدا - صلّی الله علیه و آله - فرمود: عقل بر سه قسم تقسیم شده است، هر کسی آن سه را دارا باشد عقل او کامل است و هر کس آن سه را نداشته باشد عقل ندارد: 1. شناخت خوب نسبت به خداوند عزّوجل. 2. خوب اطاعت کردن از خداوند. 3. خوب صبر کردن بر امرش.
3. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : (اَلعَقلُ) اَلعَمَلُ بِطاعَةِ اللهِ وَ اِنَّ العُمَّالَ بِطاعَةِ اللهِ هُمُ اَلعُقلاء.

«بحارالانوار، ج 1، ص 131»

پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمود: (عقل) عمل به طاعت (و دستورات) خداوند است و عمل کنندگان به طاعت خداوند، همان عقلاء هستند.




4. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : مَا قَسَم الله لِلعِباد شیئاً اَفضَلَ مِنَ العَقلِ ...

«اصول کافی، ج 1، ص 12»

پیامبر خدا - صلّی الله علیه و آله - فرمود: خداوند قسم نخورده است برای بندگانش به چیزی که برتر از عقل باشد.




5. قال الامام الکاظم - علیه السّلام - : ... اِنَّ لِکُلِّ شَیٍِ دَلیلاً وَ دلیلُ العَقلِ التَّفَکُرُ وَ دلیلُ التَّفَکُّرِ الصّمت و لِکُلِّ شیٍ مطیَّةً وَ مَطیَّةَ العَقلِ التَّواضُعِ ... .

«اصول کافی، ج 1، ص 15»

امام کاظم - علیه السّلام - فرمود: ... برای هر چیزی دلیل (و نشانه ای) وجود دارد و دلیل عقل تفکر است و دلیل تفکرسکوت است و برای هر چیزی مرکبی است و مرکب عقل تواضع است.




6. قال الامام الصادق - علیه السّلام - : حُجَّةُ الله عَلَی العِباد النَّبی و الحُجَّةُ فیما بینَ العِبادِ و بینَ اللهِ العقل.

«اصول کافی، ج 1، ص 25»

امام صادق - علیه السّلام - فرمود: پیامبر حجت خدا بر بندگانش است و عقل حجت بین بندگان و خداوند است.




7. قال الامام الصادق - علیه السّلام - : العقلُ دَلیلُ المُؤمِنِ.

«اصول کافی، ج 1، ص 25»

امام صادق - علیه السّلام - فرمود: عقل دلیل (و نشانه) مؤمن است.




8. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : یا عَلِیَّ لا فَقْرَ اَشَدُّ مِنَ الجَهلِ و لا مالَ اَعودُ مِنَ العقل.

«اصول کافی، ج 1، ص 25»

پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمود: ای علی هیچ فقری بدتر از جهل و هیچ مالی پر سودتر از عقل نیست.




9. قال الامام الباقر - علیه السّلام - : لَمَّا خَلَقَ اللهُ العَقْلَ قالَ لَهُ اَقْبِلْ فَاَقبَلَ ثُمَّ قالَ لَهُ اَدبر فَاَدبَرَ فَقالَ وَ عزَّتیِ وَ جَلالی ما خَلَقتُ خلقاً اَحَسْنَ مِنکَ اِیّاکَ آمُرُ وَ ایّاکَ اَنهَی وَ ایّاکَ اُثِیبُ وَ ایّاکَ اُعاقِبُ.

«اصول کافی، ج 1، ص 26»

امام باقر - علیه السّلام - فرمود: هنگامی که خداوند عقل را خلق کرد به او گفت: بیا جلو، (پس) جلو آمد؛ سپس گفت: برگرد، برگشت. سپس فرمود: به عزّت و جلالم قسم مخلوقی بهتر از تو خلق نکردم، به خاطر تو امر می کنم و به خاطر تو نهی می کنم و به خاطر تو ثواب می دهم و به خاطر تو عقاب می کنم.




10. قال الامام الصادق - علیه السّلام - : ... اعْرفوُ اَلعَقلَ و جُندَةُ وَ الجَهلَ و جُندَهُ تَهتَدُوا ... .

«اصول کافی، ج 1، ص 21»

امام صادق - علیه السّلام - فرمود: عقل و لشکرش و (نیز) جهل و لشکرش را بشناسید تا هدایت شوید.




11. قال الامام الصادق - علیه السّلام - : لَیسَ بَینَ الایمان وَ الکُفرِ الاَّ قِلَّةِ العقلِ

«اصول کافی، ج 1، ص 28»

امام صادق - علیه السّلام - فرمود: (فاصله ای) بین ایمان و کفر نیست مگر کمی عقل.




12. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : اَلتَّوَدُّدُ اِلی النّاسِ نِصفُ العَقلِ.

«اصول کافی، ج 2، ص 643»

پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمود: دوستی با مردم نصف عقل است.




13. قال الامام الرضا - علیه السّلام - : ... اِنَّ الخَلَّ یَشُدُّ الذِّهنَ وَ یَزیدُ فی العَقلِ.

«اصول کافی، ج 6، ص 229»

امام رضا - علیه السّلام - فرمود: ... سرکه، ذهن(انسان) را بیشتر و عقل را زیاد می کند.




14. قال الامام علی - علیه السّلام - : حَبَطَ جَبرَئیلَ عَلَی آدَم علی نبینا و اله و علیه السّلام فَقالَ یا آدَمُ اِنّی اُمرتُ اَنْ اُخَیَّرَکَ واحِدَةً مِنْ ثلاثٍ فَاختِر واحِدَةٍ وَدَع اِثنتینِ، فَقَالَ لَهُ و ما تلک الثلاث، قالَ العَقلَُ وَ الحیاء و الدینُ ... .

«من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 417»

امام علی - علیه السّلام - فرمود: جبرئیل بر آدم - علیه السّلام - وارد شد و گفت: ای آدم من مامور شدم تو را بین سه چیز مخیر کنم؛ پس یکی از این سه را اختیار کن و دو تا را واگذار. آدم - علیه السّلام - گفت: آن سه چیز چیست؟ جبرئیل گفت: عقل، حیاء و دین است. آدم - علیه السّلام - گفت من عقل را اختیار می کنم. جبرئیل گفت: از حیاء و دین منصرف شده و رها کردی؟ حیاء و دین گفتند: ما مامور شدیم هر جا عقل باشد ما نیز با او باشیم. جبرئیل گفت: شأن شما همین است و عروج کرد.




15. قال الامام الصادق - علیه السّلام - : اِنَّ الثَوابَ عَلَی قَدرِ العقلِ.

«وسائل الشیعه، ج 1، ص 40»

امام صادق - علیه السّلام - فرمود: ثواب دادن به اندازه عقل (آدمی) است.




16. قال الامام الباقر - علیه السّلام - : اَوحیَ اللهُ اِلیَ مُوسی علی نبینا و اله و علیه السّلام اَنَا اُؤَاخِذُ عِبادیِ عَلَی قَدرِ ما اعطیتم مِنَ العَقلِ.

«وسائل الشیعه، ج 1، ص 41»

امام باقر - علیه السّلام - فرمود: خداوند به موسی - علیه السّلام - وحی کرد که من بندگانم را به اندازه آن چه از عقل عطا کردم مؤاخذه می کنم.




17. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : اِذا اَتَّم العَقلُ نَقَصَ الکَلامِ.

«وسائل الشیعه، ج12، ص192»

پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمود: وقتی عقل کامل شود، سخن گفتن کم می شود.




18. قال الامام الصادق - علیه السّلام - : خَمسٌ مَن لم یَکُن فیه لم یکن فیه کثیرٌ مَستمِتعٌ قُلتُ وَ ما هِیَ قالَ اَلعقلُ وَ الاَدَبُ وَ الدِّینُ وَ الجُودُ وَ حُسنُ الخُلُقِ.

«وسائل الشیعه، ج 15، ص 208»

امام صادق - علیه السّلام - فرمود: پنج چیز است که اگر کسی نداشته باشد بهره‏ی زیادی نمی برد. (راوی) گفت: آن پنجچیز است؟ امام فرمود: عقل و ادب و دین و بخشش و حسن خلق.




19. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : قَوامُ المَرءِ عَقلُهُ وَ لا دینَ لِمَن لا عَقلَ لَهُ.

«مستدرک الوسائل، ج 11، ص 208»

پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمود: پایداری انسان به عقل او است و کسی که عقل ندارد دینی برای او نیست،(دین ندارد).




20. قال الامام الصادق - علیه السّلام - : الرِّیحُ الطَّیِّبَةُ تَشُدُّ اَلعَقلََ ... .

«مستدرک الوسائل، ج 1، ص 419»

امام صادق - علیه السّلام - فرمود: بوی خوش سبب زیاد شدن عقل می شود.




21. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : اِنَّ اللهَ یُحِبُ البَصَرِ النَّافِذِ عِندِ مَجیءِ الشَّهواتِ وِ العقلِ اِلکامِلِ عِندَ نُزُولِ الشُّبهَاتِ ...

«مستدرک الوسائل، ج 8، ص 297»

رسول خدا - صلّی الله علیه و آله - فرمود: خداوند تیز بینی و تیز هوشی را به هنگام ظهور شهوات دوست می دارد و نیزعقل کامل را به هنگام نازل شدن شبهات دوست می دارد ... .




22. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : رِأسُ العَقلِ بَعدَ الدِّینِ التَّودُّدِ النّاسِ وَ اصطِناعِ الخَیرِ اِلی کُلِّ بَرِّ وَ فاجِرٍ ...

«مستدرک الوسائل، ج 8، ص 353»

پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمود: اساس عقل بعد از دین، دوستی با مردم و امر به خیر و نیکی به هر انسانخوب و بد است.




23. قال الامام الصادق - علیه السّلام - : کَمالُ الاَدبِ وَ المُرؤَةٍ فی سَبع خِصالٍ اَلعَقلُ وَ الحِلمُ وَ الصَّبرُ وَ الرِّفقُ وَ الصّمت وَ حُسنُ الخُلقِ وَ المُداراةِ.

«مستدرک الوسائل، ج 9، ص 38»

امام صادق - علیه السّلام - فرمود: کمال ادب ومروّت در هفت خصلت است: عقل و برد باری و صبر و نرم خوئی و سکوتو حسن خلق و مدارا کردن.




24. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : لِکُلِّ شئٍ آلَةٌ وَ عُدَّهٌ وَ آلَةُ المؤمِنِ وَ عُدَّتُهُ العَقلُ ... .

«مستدرک الوسائل، ج 11، ص 206»

پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمود: برای هر چیزی وسیله و ابزاری است و وسیله و ابزار مؤمن عقل است ... .




25. قال الامام علی - علیه السّلام - : لا عُدَّةَ اَنفَعُ مِنَ العَقلِ وَ لا عَدُوٌّ اَضَرُّ مِنَ الجَهلِ.

«مستدرک الوسائل، ج 11، ص 206»

امام علی - علیه السّلام - فرمود: وسیله و ابزاری پر سودتر از عقل نیست و دشمنی پر ضررتر از جهل نیست.




26. قال الامام علی - علیه السّلام - : اَلْجَمَالُ فی اللِّسانِ وَ الکَمَالُ فی اَلعَقلِ.

«مستدرک الوسائل، ج 11، ص 206»

امام علی - علیه السّلام - فرمود: جمال و ریبایی در زبان و کمال در عقل است.




27. قال الامام علی - علیه السّلام - : اَلْحِلمُ غَفلاءُ ساتِرِ وَ العَقلُ حِسامُ باتِرِ فَاسُترِ خَلَل خُلقِکَ بِحِلمکَ و قاتِل هَواکَ بِعقلِکَ.

«بحارالانوار، ج 1، ص 95»

امام علی - علیه السّلام - فرمود: بردباری پرده‏ی پوشیده ای است و عقل شمشیر برنده ای است. پس لغزش هایاخلاقی خود را به واسطه‏ی حلم و برد باریت بپوشان و به وسیله‏ی عقلت، هوا و هوست را از بین ببر.




28. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : سَیِّدُ الاَعمَالِ فِی الدَّارینِ العَقلُ وَ لِکُلِّ شَئٍ دِعامَةُ وَ دِعامَة المُؤمِنِ عَقلُهُ فَبِقَدَرِ عَقْلُهُ تَکُونُ عِبادَتِهِ لِرَبِّهِ.

«بحارالانوار، ج 1، ص 96»

رسول خدا - صلّی الله علیه و آله - فرمود: آقای اعمال در دنیا و آخرت عقل است و برای هر چیزی پشتیبانی است و پشتیبان مؤمن عقل او است. پس انسان به اندازه‏ی عقلش، عبادت و بندگی پروردگارش را می کند.




29. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : اَوَّلُ ما خَلَقَ الله اَلعَقلَ.

«بحارالانوار، ج 1، ص 97»

پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمود: اول چیزی که خداوند خلق کرد عقل است.




30. قال الامام علی - علیه السّلام - : هِمَّةُ العَقلِ تَرکُ الذُّنُوبِ وَ اصلاحُ العُیُوبِ.

«بحارالانوار، ج 1، ص 161»

امام علی - علیه السّلام - فرمود: همت عقل ترک گناهان و اصلاح عیب ها است.




31. قال رسول الله - صلّی الله علیه و آله - : اَلعقلُ نُورٌ فی القَلبِ یفرقُ بِهِ بَینَ الحَقِّ وَ الباطِلِ.

«ارشاد القلوب، ج 1، ص 198»

پیامبر اکرم - صلّی الله علیه و آله - فرمود: عقل نوری در قلب است که به سبب آن بین حق و باطل فرق گذاشته می شود.




32. قال الامام علی النقی - علیه السّلام - : حُسنُ الصُّورَةِ جَمالُ ظاهرٍ وَ حُسنُ العَقلِ جَمالُ باطِنٍ.

«اعلام الدین، ص 31»

امام علی النقی - علیه السّلام - فرمود: صورت نیکو جمال (و زیبایی) ظاهر و عقل نیک جمال باطن است.




33. قال الامام الرضا - علیه السّلام - : ... العَقلُ تُعرَفُ بِهِ الصّادِقِ عَلَی اللهِ فَتصَدِّقُهُ وَ الکاذِبُ عَلَی اللهِ فَتکَذِّبُهُ ...

«مستدرک الوسائل، ج 11، ص 202»

امام رضا - علیه السّلام - فرمود: ... به سبب عقل آن کس که بر خداوند صداقت دارد شناخته می شود و در نتیجه عقل تصدیقش می کند و نیز به واسطه‏ی عقل غیر صادق بر خداوند شناخته می شود و در نتیجه عقل تکذیبش می کند.

اهمیت و ارزش رعایت ادب در احادیث و روایات

ایمان و اعتقاد و همچنین شئن و شخصیت هر انسان مومنی وابسته به رعایت ادب و منش اجتماعی است.

ایمان و اعتقاد و همچنین شئن و شخصیت هر انسان مومنی وابسته به رعایت ادب و منش اجتماعی است.

مولای متقایان حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه حکمت5 می فرماید:«الاداب حلل مجدد».

اگر شخصی ادب و شخصیت را رعایت کند همانند لباسی بسیار زیبا و فاخر در همه جا می درخشد و خودنمایی می کند؛رعایت ادب و متانت باعث می شود انسان دیگر نیازی به افتخارات و پیروزی هایی که اجداد و نیاکان در گذشته کسب کرده اند نداشته باشید و دیگران انسان را با این خصلت بسیار پسندیده بشناسند و از انسان در جا و مکان های مختلف به نیکی یاد کنند.

در حدیثی از امام صادق علیه السلام گفته شده:«خمس من لکم تکن فیه لم یکن فیه کثیره مستمتع!قیل و ما هن یا ابن رسول الله؟قال:الدین و العقل و الحیاء و حسن الخلق و حسن الادب»

به معنی:پنج چیز است که در هرکس نباشد صفات و امتیازات قابل ملاحظه ای نخواهد داشت.عرض کردند:ای فرزند رسول خدا آنها چیست؟فرمود:دین،عقل،حیا،حسن خلق و حسن ادب»

در سوی دیگر افرادی که در قالب شخصیت های متکبر در بین مردم ظاهر می شوند نمی توانند در بین مردم چهره ایی مثبت و شخصیتی والا را داشته باشند و اینگونه افراد نباید انتظار یاد و ذکر خیر و نیک را در بین مردم داشته باشند.

افراد متکبر و فاقد ادب و شخصیت اجتماعی قوی نمی توانند دوستان زیادی داشته باشند؛همه از اینان گریزانند و نمی توانند خود را در دل مردم جای دهند،اینگونه شخصیت های متکبر و فاقد ادب اجتماعی نبایستی انتظار شرف و آبرو در بین مردم داشته باشند و از محبوبیت پایینی برخوردار هستند.

در سوره مبارکه مائده در آیه24 میخوانیم:«قالوا یا موسی انا لن ندخلها ابدا ما داموا فیها فاذهب انت و ربک فقاتلا انا هاهنا قاعدون»

به معنی:[بنی اسرائیل)گفتند:ای موسی!تا وقتی که آنها جباران مستکبر در ان شهرند ما هرگز وارد آن نخواهیم شد.پس تو و پروردگارت بروید و با آنان بجنگید،ما همانا همین جا نشسته ایم.

رعابت ادب و متانت و حفظ شخصیت اجتماعی در مقابل چه افراد بزرگ و چه در افراد کوچک بخش بسیار بزرگی از دستورات و قوانین اسلامی را شامل می شود.

قال الحسین علیه السلام

خمس من لم تکن فیه کثیر مستمتع: العقل، و الدین، و الادب و الحیاء و حسن الخلق

هر کس این پنج چیز را نداشته باشد، از زندگی خود چندان بهره‌ای نمی‌برد: 1. عقل،‌ 2.دین، 3. ادب، 4. حیاء، 5. خوش خلقی

(حیاة الامام الحسین، ج1، ص 182- به نقل از ریحانة الرسول ، ص55)

قال الحسین علیه السلام:

للسلام سبعون حسنة، تسع و ستون للمبتدی و واحدة للراد

سلام، هفتاد حسنه دارد: شصت و نه حسنه آن، از آن سلام کننده است و یکی، از آن کسی که جواب سلام را می‌دهد.

(بحار الانوار، ج78، ص130، حدیث 17)

قال الحسین علیه السلام:

من سرّه ان ینسأ فی أجله و یزداد فی رزقه فلیصل رحمه

هر کس دوست دارد، اجل او تأخیر افتد (و عمری دراز یابد) و روزی‌اش فزونی یابد، باید صله رحم نماید.

(بحار الانوار، ج74، ص91، حدیث 15)