چند ماه از عمر پربار پیامبر عالیقدر اسلام (ص ) باقى نمانده بود. سال دهم هجرت بود. پیامبر (ص ) اعلام فرمود: مردم براى انجام مراسم عظیم حج آماده شوند. بیش از صد هزار نفر گرد آمدند. پیامبر مکرم (ص ) با پوشیدن دو پارچه سفید از مسجد شجره در نزدیک مدینه احرام بست و مسلمانان نیز همچنین .
صداى گوشنواز: (( لبیک اللهم لبیک ، لا شریک لک لبیک ، )) در فضا طنین انداز شد. هزاران نفر این نداى ملکوتى پیامبر را تکرار مى کردند. شکوه عظیمى بود: وحدت اسلامى ، برابرى و برادرى تبلور یافت .
پیامبر مکرم (ص ) براى اولین و آخرین بار مراسم و مناسک حج را به مسلمانان آموخت . این سفر بزرگ نمایشگر ثمرات بزرگ و تلاشهاى چند ساله پیغمبر اکرم (ص ) بود که جان و مال و زندگى خود را خالصانه در راه تحقق آرمانهاى اسلامى و فرمانهاى الهى بذل کرد، و پیامهاى الهى را به مردم جهان رسانید. پیامبر (ص ) در سرزمین عرفات - پس از نماز ظهر و عصر - هزاران نفر از مسلمانان پاک اعتقاد را، مخاطب ساخته چنین فرمود:
(اى مردم ! سخنان مرا بشنوید - شاید پس از این شما را در این نقطه ملاقات نکنم - اى مردم خونها و اموال شما بر یکدیگر تا روزى که خدا را ملاقات نمائید مانند امروز و این ماه ، محترم است و هر نوع تجاوز به آنها حرام است ).
سپس مردم را به برابرى و برادرى فرا خواند و به رعایت حقوق بانوان سفارش کرد و از شکستن حدود الهى بیم داد و از ستمکارى و تجاوز به حقوق یکدیگر بر حذر داشت و به تقوى توصیه کرد.
در صحنه غدیر خم
وقتى پیامبر اکرم (ص ) و دهها هزار نفر در بازگشت به مدینه به محلى به نام غدیر خم رسیدند، امین وحى ، جبرئیل بر پیامبر (ص ) وارد شد و پیام الهى را بدین صورت به پیامبر (ص ) ابلاغ کرد:
(اى پیامبر، آنچه از سوى خداوند فرستاده شده به مردم برسان و اگر پیام الهى را به مردم نرسانى رسالت خود را تکمیل نکرده اى ، خداوند تو را از شرّ مردم حفظ مى کند.)(43)
مردم مى پرسیدند آن چه چیزى است که کامل کننده دین است و بى آن ، دین حق کامل نیست ؟ آن آخرین اقدام پیامبر است براى تعیین خط وصایت و امامت . پیامبر (ص ) باید - به امر خدا - تکلیف مردم را پس از خود معین کند.
در زیر آفتاب سوزان و در روى رملها و شنهاى داغ بیابان ، ضمن خطبه بلندى ، پیامبر حضرت على (ع ) را به عنوان (ولى ) و (جانشین ) خود به مردم معرفى فرمود، و بویژه این جمله را - که محدثان شیعه و سنى همه نقل کرده اند - گفت :
(( من کنت مولاه فعلى مولاه ...))
مردم در آن روز که هجدهم ماه ذیحجه بود، با حضرت على (ع ) بیعت کردند.
دو ماه و چند روز بعد، در اواخر صفر سال یازدهم هجرى ، پیغمبر اکرم (ص ) در مدینه چشم از جهان فرو بست و در جوار مسجدى که خود ساخته بود مدفون شد.
این قبر منور، امروز زیارتگاه نزدیک به یک میلیارد مردم مسلمان جهان است .